Παρά ταύτα, ιδίως σε ό,τι αφορά τα αίτια και την αντιμέτωπιση μιας οικονομικής κρίσης, θα αναγνωρίσω στο λόγο των οικονομολόγων μεγαλύτερη εγκυρότητα από ό,τι στο λόγο των πολιτικών, που κατά κανόνα τείνουν να χειραγωγούν τον κόσμο προκειμένου να εξυπηρετήσουν ατομικά και συλλογικά συμφέροντα και να κερδίσουν οι ίδιοι ψήφους και ισχύ.
Αν δεχτούμε λοιπόν ότι όλα αυτά ισχύουν έτσι γενικά, έπεται – με βάση και το ανέκδοτο – ότι αν υπάρχει ένας λόγος που να διεκδικεί τη μέγιστη εγκυρότητα για την ευρωπαϊκή κρίση, είναι των λίγων εκείνων οικονομολόγων που όταν όλοι οι άλλοι πανηγύριζαν για το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα, που θα έφερνε τη σύγκλιση των ευρωπαϊκών οικονομιών, πλούτο στην Ευρώπη κι όλα τα καλά... προέβλεψαν μόνοι σωστά πως το ευρώ θα έφερνε στην Ευρώπη αστάθεια και θα κινδύνευε να οδηγήσει σε μείωση της παραγωγής και αύξησης της ανεργίας για κάποια κράτη μέλη του.
Ας πιάσω όμως το νήμα από την αρχή. Το τι λένε οι πολιτικοί για τα αίτια της ευρωπαϊκής κρίσης είναι πασίγνωστο – το παπαγαλίζουν αδιάκοπα τα μήντια και το έχουμε όλοι εμπεδώσει... Η κυρίαρχη άποψη, που ξεκίνησε από τη Γερμανία, λέει ότι η κρίση οφείλεται στην απώλεια εμπιστοσύνης των αγορών προς ορισμένα "σπάταλα" κράτη της ευρωπαϊκής περιφέρειας που στους καλούς καιρούς δανείστηκαν υπερβολικά. Τη γερμανική αυτή θέση συμμερίζεται επίσης η ΕΚΤ αλλά και οι περισσότερες συστημικές κεντροδεξιές και σοσιαλδημοκρατικές κυβερνητικές και πολιτικές δυνάμεις της Ευρωζώνης – αν και όλοι οι πολιτικοί ηγέτες του Νότου κατηγόρησαν ο ένας μετά τον άλλο τις "κακές" αγορές κάθε φορά που έβλεπαν να αυξάνει το δικό τους κόστος δανεισμού ή να φτάνει η ώρα του δικού τους μνημονίου ως κερδοσκοπικές και ανορθολογικές επειδή τάχα δεν αναγνώριζαν τις προσπάθειες που κατέβαλαν τα κράτη να μπουν στο ίσιο δρόμο μπλα μπλα μπλα...
Από το πολιτικό στερέωμα, οι μόνες πολιτικές δυνάμεις που διαφοροποιήθηκαν από αυτή την κυρίαρχη αφήγηση ήταν τα κόμματα της ευρωπαϊκής αριστεράς – σε μας ο ΣΥΡΙΖΑ – καθώς εξ ορισμού και από χρόνια απέρριπταν τη λογική του ευρώ ως νεοφιλελεύθερου οικοδομήματος (απέρριπταν δηλαδή τη χρηματοδότηση των κρατών από τις αγορές, τους περιορισμούς χρέους και ελλείμματος του Μάαστριχ για τη δημοσιονομική πολιτική των κρατών κλπ). Έτσι, για την αριστερά η ευρωπαϊκή κρίση ήταν αποτέλεσμα νεοφιλελεύθερης επίθεσης, παράδοσης των κρατών της Ευρωζώνης στις λεγόμενες κεφαλαιαγορές και απαγόρευσης της χρηματοδότησης των κρατών απευθείας από την ΕΚΤ.
Τέλος, στο κομμάτι του πολιτικού λόγου θα εντάξω και την πρόσφατη ευφυή, συνθετική – και αποδεκτή από πλειάδα μεγάλων ονομάτων των οικονομικών – προσέγγιση της ευρωπαϊκής κρίσης από τον Τζορτζ Σόρος επειδή είναι μια προσέγγιση πολιτική-οικονομική. Δανειζόμενος αναλογίες από την οικονομική θεωρία κι εμπειρία για τις φούσκες, ο Σόρος διαβάζει την ευρωπαϊκή οικονομική κρίση ως κρίση του "ευρώ ως πολιτικού σχεδίου": ως ένα σκάσιμο της "πολιτικής φούσκας του ευρωπαϊκού σχεδίου", όπως χαρακτηριστικά την έχει βαφτίσει. Η πολιτική φούσκα του ευρωπαϊκού σχεδίου, κατά Σόρος, που ξεκίνησε με την Ευρωπαϊκή Ένωση Άνθρακα και Χάλυβα, που εξελίχθηκε θετικά επί 60 χρόνια μέσα από μικρά επιτυχημένα βήματα τα οποία έκαναν οι ευρωπαϊκές εθνικές ελίτ εν γνώσει τους ότι αυτά είναι ανεπαρκή και ότι πάντα θα απαιτείται κάτι μεγαλύτερο στο μέλλον, οδήγησε ως τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κατόπιν του κοινού νομίσματος, έχοντας ως τελικό όραμα την πλήρη πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης. Αλλά όπως ακριβώς μια οικονομική φούσκα σκάει όταν οι τιμές των αντίστοιχων ενεργητικών αρχίζουν για οποιοδήποτε λόγο να καταρρέουν, έτσι και το ευρωπαϊκό πολιτικό σχέδιο άρχισε να ξεφουσκώνει με αφετηρία την εθνική στροφή της Μέρκελ όταν η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση πέρασε από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη κι έπληξε τις υπερμοχλευμένες ευρωπαϊκές τράπεζες. Σε μια συγκυρία κρίσης, κι ενώ η ύπαρξη του ενιαίου νομίσματος και ο προχωρημένος βαθμός ολοκλήρωσης του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος επέβαλαν την αντιμετώπιση του προβλήματος σε επίπεδο Ευρωζώνης, η Γερμανίδα καγκελάριος Αγγέλα Μέρκελ έκανε εθνική στροφή λέγοντας ότι κάθε κράτος θα αναλάβει τις δικές του τράπεζες και ξεκίνησε η αντίστροφη μέτρηση...
Αν αυτά λένε οι πολιτικοί και ο πολιτικός-οικονομικός Σόρος – μια κατηγορία από μόνος του – ας δούμε τα πράγματα κι από την πλευρά των οικονομολόγων. Όπως στους κόλπους των πολιτικών διαπιστώνουμε χονδροειδώς και απλουστευτικά δύο προσεγγίσεις, που αντιστοιχούν στη διαίρεση μεταξύ της συστημικής πολιτικής (δεξιάς και σοσιαλδημοκρατίας) και της αντιπολιτευόμενης αριστεράς, έτσι και στους κόλπους των οικονομολόγων διακρίνουμε χονδροειδώς δύο προσεγγίσεις για τα αίτια της κρίσης (προσοχή, δε μιλώ για τους τρόπους λύσης της): αφενός των λιγότερο ή περισσότερο φιλελεύθερων και αφετέρου των μετακεϋνσιανών.
Η κυρίαρχη άποψη είναι βέβαια η άποψη των φιλελεύθερων της ηπειρωτικής και μη Ευρώπης – ουσιώδεις για την ανίχνευση των μηχανισμών της κρίσης στάθηκαν πρωτίστως οι συμβολές του Αγγλοσάξονα αρθρογράφου των Financial Times, Martin Wolf, και του Γερμανού συναδέλφου του του οικονομικού Ινστιτούτου Ifo Hans Werner Sinn – η οποία πάντως διαφέρει πάρα πολύ από τα τυφλά δήθεν ηθικολογικά κηρύγματα της ΕΚΤ και της Μέρκελ. Τι μας λένε οι φιλελεύθεροι οικονομολόγοι;
Ότι η ευρωπαϊκή κρίση είναι κατά την ουσία της μια κρίση ισοζυγίου πληρωμών, μοιάζει δηλαδή πολύ με τις κρίσεις των αναδυόμενων οικονομιών της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας που έλαβαν χώρα κατά τις δεκαετίες 1980 και 1990. Με την έλευση του ευρώ, εξηγούν – που σήμαινε κοινό νόμισμα και κοινά επιτόκια για τις 17 διαφορετικές οικονομίες της Ευρωζώνης οι οποίες ‘έτρεχαν’ με διαφορετικούς ρυθμούς ανάπτυξης –, και με την απόφαση της ΕΚΤ να κρατήσει για πέντε ολόκληρα χρόνια το ευρωπαϊκό επιτόκιο στο ιστορικό χαμηλό του 2% προκειμένου να στηρίξει τις στάσιμες τότε οικονομίες της Γερμανίας και της Γαλλίας – τα κράτη του ευρωπαϊκού Νότου απέκτησαν για πρώτη φορά πρόσβαση σε δανεισμό με πολύ χαμηλό ονομαστικό επιτόκιο. Παράλληλα, η απελευθέρωση των χρηματοπιστωτικών αγορών, η εξάλειψη του συναλλαγματικού κινδύνου και η διάχυτη γενικευμένη αισιοδοξία για τη σύγκλιση των ευρωπαϊκών οικονομιών ενθάρρυναν την αύξηση των κεφαλαιακών ροών από τα κράτη του πυρήνα προς τα κράτη της περιφέρειας. Έτσι, στα κράτη αυτά αυξήθηκε η κατανάλωση με βάση την πίστωση, η οποία οδήγησε με τη σειρά της σε αύξηση τόσο της εγχώριας ζήτησης όσο και των ονομαστικών μισθών σε υψηλότερο βαθμό από ό,τι στα κράτη του πυρήνα – δηλαδή σε υψηλότερο πληθωρισμό. Ο υψηλότερος πληθωρισμός στην περιφέρεια σήμαινε όμως πως το πραγματικό επιτόκιο δανεισμού ήταν στην πραγματικότητα για τα κράτη αυτά αρνητικό, γεγονός που τροφοδότησε περαιτέρω αύξηση της ζήτησης. Το αποτέλεσμα όλων αυτών των διαδικασιών ήταν εν τέλει μια καλπάζουσα αύξηση της εγχώριας ζήτησης στα κράτη της ευρωπαϊκής περιφέρειας που παρήγαγε ωστόσο διαφορετικά αποτελέσματα ανάλογα με τις παραδόσεις και τα χαρακτηριστικά της κάθε χώρας. Στην Ισπανία και την Ιρλανδία για παράδειγμα, όπου δανείστηκε κυρίως ο ιδιωτικός τομέας με προεξάρχουσες τις τράπεζες και τις κατασκευαστικές εταιρείες, δημιουργήθηκαν μεγάλες φούσκες ακινήτων, ενώ στην Ελλάδα όπου δανείστηκε κυρίως ο δημόσιος τομέας, το πάρτι στήθηκε γύρω από τις δημόσιες δαπάνες που πήγαν για προμήθειες, χατήρια ημετέρων και μισθούς στο δημόσιο και ευρύτερο δημόσιο. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η διαδοχή των γεγονότων και οι συνέπειές τους, δηλαδή το γεγονός ότι μια ομάδα κρατών αύξησε πολύ το δανεισμό της, άρα και το χρέος της προς το εξωτερικό, μέχρι που μια αιφνίδια κρίση έπληξε το σύστημα, και σταμάτησαν απότομα οι εισροές ξένων κεφαλαίων καθιστούν την κρίση των κρατών της ευρωπαϊκής περιφέρειας παρόμοια με την κρίση των αναπτυσσόμενων οικονομιών. Κι επειδή οι κρίσεις των αναπτυσσόμενων οικονομιών κατέληξαν σε εθνικά χρεοστάσια, έπεται ότι και οι κρίσεις των κρατών της ευρωπαϊκής περιφέρειας ενδέχεται να καταλήξουν σε εθνικά χρεοστάσια αν δεν υπάρξει μια κεντρική απόφαση να λειτουργήσει η ΕΚΤ ως δανειστής εσχάτου καταφυγίου – με άμεσο ή πλάγιο τρόπο. Κι όλα αυτά συμβαίνουν, έχουν καταλήξει τους τελευταίους πια μήνες, οι φιλελεύθεροι οικονομολόγοι, επειδή η Ευρωζώνη είναι κατά την αρχιτεκτονική των θεσμών και των διακανονισμών της μια υβριδική και ατελής νομισματική ένωση: δηλαδή κάτι ανάμεσα σε σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμίων μεταξύ ανεξάρτητων κρατών και σε μια πλήρως ολοκληρωμένη οικονομία. Τελικό φιλελεύθερο συμπέρασμα: άρα η ευρωπαϊκή κρίση είναι σε πλήρη εξέλιξη και περιμένουμε – όσοι επιβιώσουμε από αυτήν... – να δούμε τη λύση ή το τέλος της που θα πάρει κάποια στιγμή το όποιο σχήμα του από τις αλλαγές που ενδέχεται να αποφασιστούν στην αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης και στο ρόλο της ΕΚΤ και από τις υποχωρήσεις που ενδέχεται να κάνουν οι ευρωπαϊκές ηγεσίες κι από τον όγκο των δεινών που θα καταφέρουν να αντέξουν οι λαοί του ευρωπαϊκού Νότου πριν επαναστατήσουν...
Τέλος, η τέταρτη και ... φαρμακερή προσέγγιση της κρίσης είναι εκείνη των οπαδών της λεγόμενης Σύγχρονης Νομισματικής Θεωρίας (Modern Monetary Theory), μια γενιάς αμερικανών μετακεϋνσιανών οικονομολόγων, που τα είχαν όλα κατανοήσει και τα είχαν όλα προβλέψει από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 αλλά είχαν αντιμετωπιστεί από τότε με καχυποψία και απόρριψη από τους Ευρωπαίους ως δήθεν ευρωσκεπτικιστές. Οι οικονομολόγοι αυτοί είχαν από τότε υποστηρίξει ότι η ΟΝΕ, με την πλήρη διάκριση μεταξύ νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής όπου η μεν δημοσιονομική πολιτική ελέγχεται με πολύ αυστηρά κριτήρια (δημόσιο έλλειμμα κάτω του 3% και χρέος κάτω του 60%), η δε νομισματική πολιτική έχει μεγάλο βαθμό ανεξαρτησίας προκειμένου να εστιάζει απερίσπαστη στον πρωταρχικό στόχο της σταθερότητας των τιμών, σχεδιάζονταν ως το πρώτο σύγχρονο παγκόσμιο πείραμα μεγάλης κλίμακας που προσπαθούσε να διαρρήξει το δεσμό μεταξύ ενός κράτους και του νομίσματός του. Μόνο που ένα τέτοιο πείραμα, είχαν τονίσει, παρήγαγε ένα πολύ-πολύ σοβαρό πρόβλημα: με την απεμπόληση της νομισματικής κυριαρχίας τους, τα κράτη της ΟΝΕ δεν θα ήταν πια σε θέση να εφαρμόζουν μια συντονισμένη δημοσιονομική και νομισματική πολιτική που ήταν απολύτως απαραίτητη προκειμένου να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά μια ύφεση. Κι αυτό ήταν μια αδυναμία που εγκυμονούσε τρομερά προβλήματα για την απασχόληση και την παραγωγή.
Διότι η δομή της Ευρωζώνης, είχαν πει οι μετακεϋνσιανοί, θα είχε ως συνέπεια ότι τα κράτη μέλη της θα υποχρεώνονταν στο εξής να ασκούν δημοσιονομική πολιτική σαν να είχαν ξένο νόμισμα, να δανείζονται δηλαδή από τις αγορές. Τι θα γινόταν λοιπόν αν για οποιοδήποτε λόγο προέκυπτε μια ύφεση; Οι επενδυτές θα αποκτούσαν επιφυλάξεις για το έλλειμμα ή το χρέος κάποιου μέλους και το μέλος αυτό θα υποχρεώνονταν να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό τους μειώνοντας τις δαπάνες του - ακόμη κι αν δεν το ήθελε. Με άλλα λόγια, μέσα στην Ευρωζώνη και σε περίπτωση ύφεσης, οι δυνάμεις της αγοράς θα μπορούσαν να ζητήσουν και να επιβάλλουν στις χώρες την άσκηση κυκλικής δημοσιονομικής πολιτικής που θα επέτεινε την ύφεση, την ανεργία και τη μείωση της παραγωγής. Σας θυμίζουν κάτι όλα αυτά; Μα ό,τι ακριβώς ζούμε σήμερα εμείς στην Ελλάδα σε μεγάλο βαθμό και οι άλλες χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας σε μικρότερο.
Οι αμερικανοί μετακεϋνσιανοί είχαν προβλέψει από τότε και πολλά άλλα πράγματα: το τρόπο με την οποίο επρόκειτο να λειτουργήσει στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες η πολιτική που είχε εισαγάγει το Βερολίνο από τη δεκαετία του 1990 με στόχο τη συμπίεση των γερμανικών μισθών, δημιουργώντας και σε αυτές πιέσεις για μείωση των μισθών αλλά και γενικότερη συμπίεση της συνολικής ευρωπαϊκής ζήτησης, την αδυναμία να δοθεί λύση στο πρόβλημα μείωσης της ευρωπαϊκής ζήτησης και αύξησης της ανεργίας μέσα από την αύξηση των ευρωπαϊκών εξαγωγών προς τον υπόλοιπο κόσμο λόγω της ανατίμησης του ευρώ έναντι του δολαρίου και του γεν κλπ.
Θα κλείσω εδώ προς το παρόν και σύντομα θα επανέλθω με αποσπάσματα από τα προφητικά γραπτά αυτής της ομάδας που οι Ευρωπαίοι - δυστυχώς ακόμη και το μεγαλύτερο μέρος της ευρωπαϊκής αριστεράς - αγνόησαν. Κρίμα για μας! Κρίμα για όλες κι όλους τους άνεργους αυτής της προαναγγελθείσας αλλά μη αποτραπείσας κρίσης!..
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου