Δημιούργησα αυτό το blog όταν έμεινα άνεργη. Αντιλαμβάνομαι τον εαυτό μου ως άνεργη του/λόγω ευρώ - δηλαδή ως eurounemployed. Γιατί; Τις παραμονές της εισόδου της Ελλάδας στο ευρώ, κυριαρχούσε μια ρητορική περί "ισχυρής Ελλάδας" και συμμετοχής της στον "πυρήνα της Ευρώπης" που θα έφερνε πλούτο - η οποία όμως δεν εξηγούσε πώς θα έρθει ο πλούτος. Τότε δεν έκανα οικονομικά, οπότε ρώτησα σχετικά φίλιες δυνάμεις οικονομικών συντακτών. Μου απάντησαν πως η συμμετοχή σε μια νομισματική ένωση αυξάνει τον συνολικό πλούτο, άρα επωφελούνται όλοι. Έστω, είπα, αλλά από τη στιγμή που ειδικώς η χώρα μας εισάγει όλο και περισσότερα από όσα εξάγει και χάνει διαρκώς παραγωγή, πώς θα ωφεληθεί από την ΟΝΕ; Κι αν αυτό γίνεται συνεχώς, δεν θα μας τελειώσουν κάποτε τα ευρώ; Πήρα μια απάντηση του τύπου "αυτό δεν έχει σημασία στα πλαίσια μιας νομισματικής ένωσης", η οποία δεν με ικανοποίησε. Πολλά χρόνια μετά, μάθαμε όλοι μας βιωματικά πως μια οικονομία με τα χαρακτηριστικά της ελληνικής, με τη συμμετοχή της σε μια νομισματική ένωση όπως η ΟΝΕ, υπερχρεώνεται και καταλήγει σε χρεοκοπία. Κι εγώ έμαθα ότι τα φαινομενικά απλοϊκά ερωτήματα που έθετα το 1999 περιέγραφαν το πρόβλημα του ισοζυγίου πληρωμών, που αποτέλεσε ένα από τα μείζονα προβλήματα του ευρώ, μια από τις βασικότερες αιτίες της κρίσης και το οποίο είχε συζητηθεί εκτεταμένα μεταξύ των οικονομολόγων κατά τη δεκαετία του 1990, όταν μεγάλο μέρος των δεινών που ζούμε σήμερα είχε προβλεφθεί - αλλά οι αλαζόνες πολιτικοί δεν έδιναν σημασία.
Να τι έγραφε ο οικονομολόγος Wynne Godley το 1992: "Τι θα συμβεί αν μια ολόκληρη χώρα – μια εν δυνάμει περιοχή σε μια πλήρως ολοκληρωμένη ένωση – υποστεί διαρθρωτική ύφεση; Όσο αυτή η χώρα αποτελεί ανεξάρτητο κράτος έχει τη δυνατότητα να υποτιμήσει το νόμισμά της. Στη συνέχεια μπορεί να συνεχίσει την οικονομική της δραστηριότητά επιτυχώς με πλήρη απασχόληση αν υποθέσουμε ότι ο κόσμος δεχτεί τις απαραίτητες μειώσεις στα πραγματικά του εισοδήματα. Σε μια οικονομική και νομισματική ένωση όμως, αυτή η δυνατότητα εμφανώς χάνεται και οι προοπτικές της χώρας επιβαρύνονται σοβαρά, εκτός κι αν υπάρξουν σοβαροί ομοσπονδιακοί δημοσιονομικοί διακανονισμοί που θα αναλάβουν να εκπληρώσουν έναν αναδιανεμητικό ρόλο (...). Αν μια χώρα ή μια περιοχή δεν έχει τη δυνατότητα να υποτιμήσει το νόμισμά της και δεν επωφελείται από ένα σύστημα δημοσιονομικών μεταβιβάσεων, δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να σταματήσει μια διαδικασία σωρευτικής και ακραίας ύφεσης η οποία θα οδηγήσει στο τέλος στη μετανάστευση ως το μόνο εναλλακτικό δρόμο στη φτώχεια ή την πείνα". (Wynne Godley, Maastricht and All That. LRB,Vol 14. Nο 19 1992).

Τρίτη 30 Ιουλίου 2013

Η έρευνα του ΔΝΤ που ανέτρεψε όλους – κι όταν λέμε όλους, εννοούμε όλους – τους μύθους της κρίσης (A)

Οι  ανισορροπίες εντός ΟΝΕ έχουν τις ρίζες τους εκτός ΟΝΕ. Οι ανισορροπίες μεταξύ ευρωπαϊκού Βορρά και Νότου προκλήθηκαν εξωτερικά, από τον ασύμμετρο αντίκτυπο που είχε στις χώρες του ευρώ το διεθνές εμπορικό σοκ της δεκαετίας του 2000, το οποίο οφείλεται στην κατάργηση των δασμών με την Κίνα, στην αύξηση των διεθνών τιμών πετρελαίου και στην είσοδο των κρατών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η απώλεια ανταγωνιστικότητας του Νότου δεν έχει να κάνει σε τίποτα με το μοναδιαίο κόστος εργασίας και οφείλεται στη μεγάλη αύξηση της ισοτιμίας του ευρώ έναντι των άλλων διεθνών νομισμάτων, σε συνδυασμό με το διεθνές εμπορικό σοκ, ως απόρροια της παγκοσμιοποίησης.
Το ευρώ που ο Βορράς και ο Νότος μοιράζονταν απέτρεψε την έγκαιρη και αυτόματη διόρθωση των ελλειμμάτων. Διαγράφονται ευθύνες για την ΕΚΤ που όχι μόνο δεν αντιλήφθηκε εγκαίρως τι συνέβαινε αλλά και με τους κανόνες της ενθάρρυνε τις τράπεζες του ευρωπαϊκού Βορρά να δανείζουν ανισόρροπα κράτη και τράπεζες του Νότου βαθαίνοντας τις ανισορροπίες εντός της ΟΝΕ και τροφοδοτώντας φούσκες στο Νότο. Όταν ήρθε η κρίση του 2008 οι τράπεζες του Βορρά απέσυραν απότομα τη δανειακή χρηματοδότηση, με αποτέλεσμα την δραματική κατάσταση που ακολούθησε.
Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε τα αίτια και τις δυναμικές της τριγωνικής σχέσης με την οποία, εξαιτίας της ΟΝΕ, από το 2001 ως το 2008, χρήμα και πλούτος διέρρεαν από το Νότο στην Ασία και τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες κι από εκεί κατευθύνονταν στο Βορρά και ιδιαίτερα στη Γερμανία. Αν το αντιληφθούμε, κατανοούμε γιατί η κρίση δεν μπορεί να λυθεί  με τις παρούσες πολιτικές και απαιτεί μηχανισμούς κεντρικής ανάληψης κινδύνου και δημοσιονομικές μεταβιβάσεις από το Βορρά προς το Νότο – όπως  προτείνουν οι συντάκτες της έκθεσης του ΔΝΤ. 

 

Τον Οκτώβριο του 2012 όσοι παρακολουθούν την ηλεκτρονική βιβλιοθήκη του ΔΝΤ, αντιλήφθηκαν τη δημοσίευση του working paper 12/236 με τίτλο “External Imbalances in the Euro Area” (Εξωτερικές ανισορροπίες της Ευρωζώνης). Πρόκειται για ένα κείμενο ύψιστης πολιτικής σημασίας για την ευρωπαϊκό Νότο και την Ελλάδα που είναι εκεί και περιμένει την επικοινωνιακή και πολιτική αξιοποίησή του. Το άρθρο φέρει τις υπογραφές των οικονομολόγων Ruo Chen, Gian Maria Milesi-Ferretti and Thierry Tressel του τμήματος Ευρωπαϊκής Πολιτικής και εντάσσεται στην οικονομική έρευνα του ΔΝΤ, που αν και τα πορίσματά της δεν πρέπει να θεωρούνται ως πολιτικές θέσεις του ΔΝΤ, καθώς υιοθετούνται ως τέτοιες μόνο σποραδικά και κατ’ επιλογή, έχουν ισχυρή επιστημονική εγκυρότητα και, γι’ αυτό το λόγο, την πολιτική σημασία τους. Ας θυμηθούμε ότι από το working paper 13/1 του ΔΝΤ που έφερε τις υπογραφές των οικονομολόγων Ολιβιέ Μπλανσάρ και Ντάνιελ Λι άνοιξε η συζήτηση για την αναγνώριση του πραγματικού δημοσιονομικού πολλαπλασιαστή της ελληνικής οικονομίας – του αριθμού δηλαδή που δείχνει τι επίπτωση έχουν στο ΑΕΠ οι δημοσιονομικές περικοπές – ο οποίος ήταν και είναι στο 1.7 αντί του 0.7 τον οποίο υπολογίζει επισήμως η τρόικα μέχρι και σήμερα. Ας θυμηθούμε ακόμη τις μεγάλες αντιδράσεις των θεσμικών αξιωματούχων της Ένωσης όταν ο επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ Ολιβιέ Μπλανσάρ ανακοίνωσε το σωστό πολλαπλασιαστή για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 2012 αλλά και ξανά το Φεβρουάριο του 2013, όταν το θέμα άνοιξε μετά τα σχόλια του γαλλικού περιοδικού  “Μarianne”.  

Το W/P 12/236 δεν υπογράφεται βεβαίως από το μεγαλύτερο οικονομικό όνομα του ΔΝΤ – τον επικεφαλής οικονομολόγό του Μπλανσάρ – είναι παρά ταύτα πολύ σημαντικό διότι εμφανίζει τέσσερα ακαταμάχητα πλεονεκτήματα:

Πρώτον, κάνει το κρίσιμο βήμα της ορθής τοποθέτησης της κρίσης της Ευρωζώνης μέσα στο παγκόσμιο πλαίσιο. Υιοθετώντας το πνεύμα των Grennes και Stradzs, οι ερευνητές του ΔΝΤ  διαπιστώνουν το προφανές, πλην όμως έως και τη δική τους εργασία παραμελημένο: η Ευρωζώνη είναι μια οικονομία, πρώτον, ολοκληρωμένη μέσα στην Ευρωπαϊκή Κοινή Αγορά των 27 κρατών μελών, δεύτερον, ανοιχτή σε παγκόσμιο επίπεδο. Δεν είναι δυνατό συνεπώς να κάνεις αναλύσεις και να υποστηρίζεις ότι λες αλήθειες χωρίς να λαμβάνεις υπόψη σου τις μεγάλες νομισματικές, εμπορικές και επενδυτικές ανακατατάξεις που έλαβαν χώρα κατά την ανατρεπτική δεκαετία του 2000. Η πτώση της ΕΣΣΔ και του ανατολικού μπλοκ, οι ταραχές της πλατείας Τιεν Αν Μεν, είναι όλα τους γεγονότα του 1989 που ‘άνοιξαν’ με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και με διαφορετικούς σε κάθε περίπτωση όρους τις χώρες αυτές στον δυτικό καπιταλισμό. Αλλά η δεκαετία του 1990 που ακολούθησε το ορόσημο 1989 ήταν μεταβατική. Είναι στη δεκαετία του 2000 που όλες αυτές οι οικονομίες εντάχθηκαν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό στον δυτικό, πλέον και παγκόσμιο, καπιταλισμό. Η ραγδαία ‘απελευθέρωση’ των αγορών κεφαλαίων και εμπορευμάτων έχει ως βασικούς της κόμβους τη δημιουργία του ευρώ, την είσοδο στην Ευρωπαϊκή Ένωση των κρατών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, τον περιορισμό και την κατάργηση των δασμών στα πλαίσια των συμφωνιών του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, τη μεγάλη ανάπτυξη των λεγόμενων ‘αναδυόμενων αγορών’ και του παγκόσμιου εμπορίου.
Οι ειδικότερες εξελίξεις στις οποίες εστίασαν οι ερευνητές του ΔΝΤ για να ανιχνεύσουν πώς και σε ποιο βαθμό επηρέασαν τον Βορρά και τον Νότο της Ευρωζώνης ήταν η διεύρυνση της ΕΕ με τα 12 νέα κράτη μέλη, η κατάργηση των δασμών μεταξύ Ευρώπης και Κίνας και η καλπάζουσα ανάπτυξη της Κίνας, η ραγδαία άνοδος των διεθνών τιμών πετρελαίου και η μεγάλη άνοδος της ισοτιμίας του ευρώ έναντι ενός καλαθιού εμπορικά σταθμισμένων διεθνών νομισμάτων κατά την πρώτη δεκαετία ζωής του.   

Δεύτερον, καλύπτει ένα κρίσιμο κενό της κυρίαρχης μέχρι στιγμής ανάλυσης της ευρωπαϊκής κρίσης η οποία παρέμεινε χονδρικά περιορισμένη στο ρόλο και τα προβλήματα του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος. Αυτό είναι απολύτως κατανοητό αφού η κρίση προήλθε κυρίως μέσα από το ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα, όμως το κενό παραμένει. Οι ερευνητές του ΔΝΤ ενδιαφέρονται για τα χρηματοπιστωτικά, όμως συμπληρώνουν την ανάλυση των χρηματοπιστωτικών με μια ανάλυση για το ρόλο της τεχνολογικής σύνθεσης των εξαγωγών των κρατών της Ευρωζώνης στην απώλεια ανταγωνιστικότητας του Νότου (υιοθετώντας σε ένα  βαθμό το πνεύμα των Felipe-Kumar). Με αυτά τα εργαλεία στη διάθεσή τους, κάνουν όμως κι ένα μείζον βήμα παραπέρα, επιτυγχάνοντας να δείξουν πώς συλλειτούργησαν α) οι μηχανισμοί του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος με β) τους  μηχανισμούς της τεχνολογικής σύνθεσης των εξαγωγών των χωρών του ευρώ και γ) τον παράγοντα του κοινού νομίσματος εκτρέφοντας τις ανισορροπίες Βορρά -Νότου και οδηγώντας στην κρίση. Αυτό είναι το μεγάλο επίτευγμά τους.     

Τρίτον, εισάγει μια εκτεταμένη έρευνα και ανάλυση εξετάζοντας τις μεταβολές σε πολλά οικονομικά μεγέθη των κρατών της Ευρωζώνης προκειμένου να ανιχνεύσει το ρόλο τους στις ανισορροπίες Βορρά-Νότου. Για παράδειγμα εξετάζει: τις μεταβολές στη διεθνή ισοτιμία του ευρώ, τους δείκτες τιμών καταναλωτή και το μοναδιαίο κόστος εργασίας για τις χώρες του Νότου, τις διαφορές στην τεχνολογική σύνθεση των εξαγωγών του Βορρά και του Νότου και την ελαστικότητα της ζήτησης για κάθε τεχνολογική κατηγορία προϊόντων, τις μεταβολές στα εμπορικά ισοζύγια των κρατών του Νότου (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία) και του Βορρά (Γερμανία, Γαλλία) με τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, την Κίνα και τις πετρελαιοπαραγωγές  χώρες, τις μεταβολές στην καθαρή θέση χρηματοοικονομικών στοιχείων ενεργητικού (καταθέσεις, ομόλογα, μετοχές) όλων των παραγόντων (νοικοκυριών, δημοσίου, τραπεζών, επιχειρήσεων) του Βορρά και του Νότου κλπ  Με τον τρόπο αυτό προσφέρει νέες πληροφορίες για το πώς έγινε η υπερχρέωση του Νότου στο Βορρά και ισχυρή τεκμηρίωση.

Τέταρτον, φέρνει στο φως πολλά και σημαντικά στοιχεία και προτείνει μια νέα, ισχυρή αλλά και πειστική ερμηνευτική σύνθεση της γενεσιουργού μηχανικής της κρίσης με την οποία  αναδεικνύονται ως βασική αιτία της οι μείζονες ανεπάρκειες και τα σφάλματα της θεωρίας και των κανόνων της ΟΝΕ. Αφενός τα σφάλματα των κανόνων διακυβέρνησης του κοινού νομίσματος που απέδωσαν όλη την έμφαση στον έλεγχο του δημοσίου χρέους αλλά ενθάρρυναν τη μεγέθυνση του ιδιωτικού χρέους, το οποίο στάθηκε η Κερκοπόρτα της κρίσης για τον ευρωπαϊκό Νότο. Αφετέρου τα σφάλματα της κλασικής θεωρίας του ευρώ και τις ευθύνες της ΕΚΤ, της κεντρικής τράπεζας που είχε την ευθύνη της εποπτείας των οικονομιών της Ευρωζώνης, η οποία όχι μόνο δεν αντιλήφθηκε τους μηχανισμούς με τους οποίους, δυνάμει της ΟΝΕ, οι οικονομίες του Νότου φούσκωναν επί χρόνια αλλά και μεγέθυνε η ίδια τις στρεβλώσεις αυτές, με τους λανθασμένους κανόνες της. Τέλος, η μελέτη καταλήγει με προτάσεις ρηξικέλευθων ευρωπαϊκών πολιτικών – οι οποίες όλο προτείνονται από τους οικονομολόγους κι όλο απορρίπτονται από τους πολιτικούς Βορρά – οπότε τι; Υπάρχει άραγε περίπτωση να κατατεθούν κάποτε στο τραπέζι μιας ευρωπαϊκής διαπραγμάτευσης από όσες πολιτικές δυνάμεις πιστεύουν ακόμη στην Ευρώπη με ένα ‘τελεσίδικο τρόπο’;

ΣΥΡΙΖΑ: Το τέλος της αθωότητας

Όλοι μου οι φίλοι είναι παλαιοί ανένταχτοι  ΣΥΡΙΖΑίοι. Κάποιοι εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα και ελεύθεροι επαγγελματίες, πολλοί πλέον άνεργοι: άνθρωποι κινηματικοί και της προσφοράς: εκείνοι που στήριζαν το Στέκι, τα μαθήματα μεταναστών, τον αγώνα στον Άγιο Παντελεήμονα, την υπόθεση των προσφυγικών της Αλεξάνδρας κλπ. Μιλώντας μαζί τους την εβδομάδα που ακολούθησε το πρώτο συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ, διαπίστωσα πως αυτός ο κόσμος είχε αντίθετη γνώμη από όσα πανηγυρικά διακήρυτταν οι βουλευτές και άλλα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ για την επιτυχία του συνεδρίου. Η συναισθηματική του ρήξη με τον χώρο έχει αρχίσει από καιρό αλλά με το συνέδριο βάθυνε…   

Προσοχή: κανείς από όλους αυτούς δεν ενδιαφέρεται για ‘αριστερόμετρα’. Κανείς δεν θέλει ντε και καλά συνεργασία του ΣΥΡΙΖΑ με το ΚΚΕ ή τον ΑΝΤΑΡΣΥΑ και αποκλείει τη Λούκα Κατσέλη ή τον Καμμένο. Αυτό που ενοχλεί είναι ο τρόπος με τον οποίο ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ διαχειρίζεται την ανάδειξή του σε αξιωματική αντιπολίτευση: η υιοθέτηση εκ μέρους της ηγεσίας του ενός πολιτικού μάρκετινγκ που θυμίζει δικομματισμό και ΠΑΣΟΚ, με κύρια χαρακτηριστικά το πρότυπο του κόμματος σούπερ-μάρκετ, την επιδίωξη της μέγιστης ασάφειας του πολιτικού λόγου, τους υψηλούς τόνους και την ‘πόλωση για την πόλωση’ κατά του πολιτικού αντιπάλου και, τέλος, την επαναλαμβανόμενη υπόσχεση της εξουσίας (‘είμαστε κυβέρνηση εν αναμονή’) προκειμένου να συγκαλυφθούν τα πραγματικά πολιτικά κενά.

Δυστυχώς, κατά τον ένα χρόνο που μεσολάβησε ανάμεσα στις εκλογές του 2012 και το συνέδριο, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν επέλεξε να επενδύσει στο συγκεκριμένο και ρεαλιστικό ενός προγράμματος οικονομικής και παραγωγικής ανασυγκρότησης όπως είχε υποσχεθεί και όπως ο κόσμος του θα ήθελε –  με αποτέλεσμα να απουσιάσει από κρίσιμες συγκρούσεις π.χ. των ενεργοβόρων βιομηχανιών με την κυβέρνηση και τα επιχειρηματικά συμφέροντα του φυσικού αερίου. Όταν πάρει την εξουσία, θα βρει ακόμη περισσότερα κλειστά εργοστάσια.  Πριν λίγους μήνες είχα εξάρει από αυτή τη στήλη την πολύ ελπιδόφορα ‘επίθεση ειλικρίνειας και ρεαλισμού’ του κ. Δραγασάκη: ο υπεύθυνος οικονομικής πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ είχε αναγνωρίσει τότε θαρραλέα ότι ‘λεφτά δεν υπάρχουν’ αλλά εμείς θα προχωρήσουμε στη σύγκρουση με την Ευρώπη γιατί έτσι πρέπει. Κι όμως, δυο μέρες πριν το συνέδριο ο Αλέξης Τσίπρας επέστρεφε στα  επικοινωνιακά ψεύδη των ‘λεφτών που υπάρχουν’:  έχουμε τους τόκους της επόμενης τετραετίας, έλεγε, που ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θα δώσει στους άθλιους δανειστές αλλά σε μισθούς και δημόσιες επενδύσεις. Αποσιωπώντας βέβαια πως αυτά τα λεφτά δεν τα έχουμε στην τσέπη μας – θα πρέπει να μας δανείσουν εκείνοι και τι λόγο θα έχουν να μας τα δανείσουν, αν είναι να τα κρατήσουμε για μας...  

Η ας την πούμε μετάλλαξη του ΣΥΡΙΖΑ σε κάτι που θυμίζει πολύ το παλαιό ΠΑΣΟΚ του 70 και του 80 έχει ξεκινήσει από καιρό, αλλά στο συνέδριο βάθυνε. Τα πολύ συγκεκριμένα σημάδια της ήταν τέσσερα. Πρώτο, η εκλογή του προέδρου από το συνέδριο, που προσδίδει στο κόμμα αρχηγοκεντρικό χαρακτήρα και στην ηγετική ομάδα μεγαλύτερο έλεγχο επί των στελεχών. Δεύτερο, η εμφανής προσπάθεια του Αλ. Τσίπρα να μιλήσει στη γλώσσα του ΠΑΣΟΚ – με την προσφυγή στα συνθήματα του Α. Παπανδρέου και της Ένωσης Κέντρου και την απάλειψη κάθε αναφοράς στη λέξη ‘σοσιαλιστικό’. Τρίτο, η απόρριψη όλων των  τροπολογιών της Αριστερής Πλατφόρμας και η επιλογή διατυπώσεων που μεγιστοποιούν την ασάφεια του πολιτικού λόγου. Τέταρτο και σημαντικότερο, η απόφαση για επαναδιατύπωση και μετασχηματισμό του βασικού επικοινωνιακού μηνύματος του κόμματος και η μεταφορά του πεδίου αναφοράς του: από το ‘Μνημόνιο ή ΣΥΡΙΖΑ’ περάσαμε στο ‘Μνημόνιο ή Δημοκρατία’ και από το οικονομικό πεδίο περάσαμε στο πολιτικό. Η επιλογή για αλλαγή  μηνύματος είναι κομβική και φαίνεται ότι ήρθε για να μείνει: την ακολουθούν πλέον και τα κομματικά ΜΜΕ. «Το βασικό θέμα στην Ελλάδα σήμερα είναι η δημοκρατία και οι κανόνες της», έλεγε την Παρασκευή στην εκπομπή του ο διευθυντής του Ρ/Σ ‘Κόκκινου’ Κ. Αρβανίτης. Πού οφείλεται όμως η αλλαγή; Μα στο ότι βολεύει το πολιτικό μάρκετινγκ – ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορεί να συνεχίσει να λέει ψέματα για την οικονομία κι αν πει τις σκληρές  αλήθειες δεν θα μπορεί να προβάλλει ως σωτήρας, έλα όμως που θέλει αυτό… Η έμφαση στη ανάγκη προστασίας της δημοκρατίας από την αυταρχική ΝΔ – που επιστράτευσε τους εργαζόμενους στο Μετρό και την εκπαίδευση κι έκλεισε την ΕΡΤ – και οι κατηγορίες ότι η ΝΔ φλερτάρει ή και ταυτίζεται με  τη Χρυσή Αυγή βοηθούν τον  ΣΥΡΙΖΑ να κλιμακώσει την πόλωση, να απευθυνθεί σε πολύ μεγάλα κομμάτια κόσμου, να καλύψει την ασάφεια του πολιτικού του λόγου, να αποφύγει τις κακοτοπιές της οικονομικής κατάρρευσης. Αλλά ο κόσμος δεν είναι βλάκας. Γνωρίζει, βιώνει στην καθημερινότητά του τα αδιέξοδα  – ιδίως εκείνο το 27% των ανέργων. Πώς να ψηθεί; Οι επιλογές που κάνουν πλέον στο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να εξυπηρετούν το πολιτικό τους μάρκετινγκ αλλά υπονομεύουν την αξιοπιστία τους και ‘παγώνουν’ τους παλιούς δικούς τους. Επικίνδυνα πράγματα δηλαδή.  

Παρασκευή 19 Ιουλίου 2013

Για να μην ξεχνιόμαστε, όλα είχαν προβλεφθεί

Επειδή η ελληνική οικονομία και κοινωνία πάνε κατά διαόλου και τίποτα καλό δεν μπορούμε να περιμένουμε στο άμεσο μέλλον, επειδή η ελληνική πολιτική τάξη, από τη ΝΔ ως τον ΣΥΡΙΖΑ, έχει μάθει εδώ και δεκάδες χρόνια να ακολουθεί την Ευρώπη και τις πολιτικές της και το τελευταίο που θέλει είναι να αυτονομηθεί και να γίνει ξαφνικά η ίδια υπόλογη απέναντι στο κόσμο για τις όποιες πολιτικές της αντί να κατηγορεί την Ευρώπη ή τον νεοφιλελευθερισμό, επειδή τέλος κυριαρχεί - και συνεχίζει να κυριαρχεί - μια ανελέητη προπάγανδα στη χώρα μας υπέρ του ευρώ και της ενωμένης Ευρώπης, (ακόμη κι έτσι όπως είναι, γιατί αν ήταν να άλλαζε και να γινόταν λειτουργική οκ, καμία αντίρρηση, αλλά πόσα χρόνια θα περιμένουμε ακόμη;), σκέφτηκα να αναδημοσιεύσω σήμερα ένα παλιότερο κείμενο (Ιούλιος 2012) σχετικά με τα δομικά προβλήματα του ευρώ.

"Πριν λίγες μέρες, το Levy Economics Instistute, ένα ίδρυμα μετακεϋνσιανού προσανατολισμού, εξέδωσε ανακοίνωση με τον προκλητικό τίτλο ‘Το Προπατορικό Αμάρτημα της Ευρωζώνης’ που φέρει τις υπογραφές του Δημήτρη Παπαδημητρίου και του Randall Wray (http://www.levyinstitute.org/pubs/pn_12_08.pdf). Η ανακοίνωση θέτει ακριβώς το ερώτημα για το ποιοι οικονομολόγοι προέβλεψαν πρώτοι τα δομικά προβλήματα του ευρώ κι απαντά αναφέροντας πέντε ονόματα με αποσπάσματα από τα κείμενά τους: 
• Η Stephanie Bell, που από το 2002 προειδοποιούσε πως «οι προοπτικές σταθερότητας στην Ευρωζώνη ήταν περιορισμένες».
• Ο Warren Mosler, που το 2001 έγραφε ότι η ιστορία και η λογική υπαγορεύουν ότι το ευάλωτο στον πιστωτικό κίνδυνο σύστημα των 12 κρατών-μελών του ευρώ και το τραπεζικό τους σύστημα θα δοκιμαστούν. «Τα βέλη της αγοράς θα προκαλέσουν μια αρχικά περιορισμένη κρίση ρευστότητας που θα μολύνει άμεσα και θα παγώσει πολύ γρήγορα το συνολικό σύστημα πληρωμών της Ευρωζώνης. Μόνο η αναπόφευκτη και επί του παρόντος απαγορευμένη άμεση παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας θα μπορέσει να φέρει την ανάσταση του συστήματος».
• Ο Mathew Forstater, που το 1999 επέμενε στο πρόβλημα ότι στην ΟΝΕ «οι δυνάμεις της αγοράς μπορούν να ζητήσουν την άσκηση κυκλικής δημοσιονομικής πολιτικής σε μια ύφεση ενισχύοντας τις υφεσιακές δυνάμεις».
• Ο Randall Wray, που το 1998 είχε επισημάνει ότι η υπό δημιουργία Ευρωζώνη θα μοιάζει πολύ με τις Ηνωμένες Πολιτείες κατά το ότι θα λειτουργεί με μια ομοσπονδιακή τράπεζα σαν τη FED αλλά θα έχει μόνο εθνικά υπουργεία οικονομικών των κρατών μελών της. Το αποτέλεσμα, είχε πει, θα είναι ότι κάθε κράτος μέλος θα πρέπει να εφαρμόζει τη δημοσιονομική του πολιτική σε ξένο νόμισμα, και η κρατική χρηματοδότηση της οικονομίας με δημόσιο έλλειμμα θα απαιτεί δανεισμό σε αυτό το ξένο νόμισμα σύμφωνα με τις υπαγορεύσεις των ιδιωτικών αγορών.
• Ο Wynne Goodley, που κατά το Levy Institute είναι ο νικητής οικονομολόγος, αυτός που πρώτος, από το 1992 ήδη, έκανε ζοφερές προβλέψεις για την Ευρωζώνη οι οποίες  επαληθεύονται με βάναυσο τρόπο σήμερα: «Ο κίνδυνος είναι ότι οι περιορισμοί του προϋπολογισμού στους οποίους τα κράτη δεσμεύονται ατομικά ενέχει αποπληθωριστικές τάσεις που θα κλειδώσουν την Ευρώπη σαν σύνολο σε ύφεση και θα της στερήσουν τη δυνατότητα να την ξεπεράσει», είχε γράψει τότε. 
Ο Wynne Godley είχε προειδοποιήσει μάλιστα για το υφεσιακό σπιράλ θανάτου στο οποίο θα έμπαινε μια χώρα σε περίπτωση ύφεσης αν εγκατέλειπε τη δυνατότητα να εκδίδει το δικό της νόμισμα, όπως έκαναν τα κράτη του ευρώ. Ένα σπιράλ θανάτου που θα καταδίκαζε τον πληθυσμό σε ανεργία και φτώχεια και θα είχε ως μόνη διέξοδο για τους ανθρώπους τη μετανάστευση:
«Τι θα συμβεί αν μια ολόκληρη χώρα – μια εν δυνάμει περιοχή σε μια πλήρως ολοκληρωμένη ένωση – υποστεί μια διαρθρωτική ύφεση; Όσο αυτή η χώρα αποτελεί ανεξάρτητο κράτος έχει τη δυνατότητα να υποτιμήσει το νόμισμά της. Στη συνέχεια μπορεί να συνεχίσει την οικονομική της δραστηριότητά επιτυχώς με πλήρη απασχόληση αν υποθέσουμε ότι ο κόσμος δεχτεί τις απαραίτητες μειώσεις στα πραγματικά του εισοδήματα. Σε μια οικονομική και νομισματική ένωση όμως, αυτή η δυνατότητα εμφανώς χάνεται και οι προοπτικές της χώρας επιβαρύνονται σοβαρά, εκτός κι αν υπάρξουν σοβαροί ομοσπονδιακοί δημοσιονομικοί διακανονισμοί που θα αναλάβουν να εκπληρώσουν έναν αναδιανεμητικό ρόλο. Όπως αναγνωρίστηκε σαφώς στην έκθεση MacDougall που δημοσιεύτηκε το 1977, αυτό είναι μια εκ των ουκ άνευ προϋπόθεση για να εγκαταλείψει κανείς την επιλογή της υποτίμησης του νομίσματος. Ορισμένοι συγγραφείς όπως ο Samual Brittan και ο Douglas Hague ισχυρίζονται σοβαρά ότι η ΟΝΕ, καταργώντας το πρόβλημα του ισοζυγίου πληρωμών στην παρούσα μορφή του, καταργεί στα αλήθεια το πρόβλημα, όπου υπάρχει, της επίμονης αδυναμίας για επιτυχή ανταγωνισμό στις παγκόσμιες αγορές. Αλλά όπως έδειξε ο καθηγητής Martin Feldstein σε ένα σπουδαίο άρθρο του στον Economist, το επιχείρημά τους είναι επικίνδυνα λανθασμένο. Αν μια χώρα ή μια περιοχή δεν έχει τη δυνατότητα να υποτιμήσει το νόμισμά της και δεν επωφελείται από ένα σύστημα δημοσιονομικών μεταβιβάσεων, δεν υπάρχει τίποτα που να μπορεί να σταματήσει μια διαδικασία σωρευτικής και ακραίας ύφεσης η οποία θα οδηγήσει στο τέλος στη μετανάστευση ως το μόνο εναλλακτικό δρόμο στη φτώχεια ή την πείνα. Διάκειμαι θετικά απέναντι στις θέσεις εκείνων – όπως η Μάργκαρετ Θάτσερ – που αντιμέτωποι με την απώλεια της κυριαρχίας, θέλουν να κατέβουν από το τρένο της ΟΝΕ.  Διάκειμαι επίσης θετικά προς όλους εκείνους που αναζητούν την ολοκλήρωση υπό την εποπτεία κάποιου τύπου δημοσιονομικού ομοσπονδιακού καθεστώτος με ένα ομοσπονδιακό προϋπολογισμό πολύ μεγαλύτερο από τον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αλλά θεωρώ απόλυτη απάτη τη θέση εκείνων που στοχεύουν σήμερα στην οικονομική και νομισματική ένωση δίχως τη δημιουργία νέων πολιτικών θεσμών – πέρα από μια νέα κεντρική τράπεζα – και που σηκώνουν τα χέρια τους με τρόμο μόλις ακούσουν την λέξη ‘ομοσπονδία’ η ‘ομοσπονδιοποίηση’. Αυτή είναι όμως η θέση που υιοθετούν οι περισσότεροι από όσους  συμμετέχουν στη δημόσια συζήτηση για το ευρώ». (http://www.lrb.co.uk/v14/n19/wynne-godley/maastricht-and-all-that)".

Δυστυχώς αυτή είναι μια συντομευμένη εκδοχή της ανακοίνωσης του Levy Institute. Υπόσχομαι να βρω σύντομα χρόνο και να μεταφράσω μεγαλύτερα αποσπάσματα και κυρίως το καταπληκτικό κείμενο του Godley.


Παρακολουθούμε τι γίνεται στην Ευρώπη;



Ας συνοψίσουμε όσα έγιναν και γίνονται τις τελευταίες εβδομάδες στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Στις 4 Ιουνίου είχε διαρρεύσει μία εμπιστευτική, υποτίθεται, έκθεση του ΔΝΤ στην εφημερίδα Wall Street Journal. Ήταν μια πρωτοφανής – στα ιστορικά του και πολιτικού αυτού οργανισμού – απολογία για την αποτυχία του ελληνικού προγράμματος, μια αναγνώριση ενοχής και μια παροχή εξηγήσεων για τα αίτια του … εγκλήματος.
Το ΔΝΤ αναγνώρισε όσο πιο επίσημα μπορούσε ότι η Ελλάδα θα σωζόταν αν είχε γίνει κούρεμα του χρέους της το 2010 – επειδή με τα χρήματα που θα εξοικονομούσε από τη μείωση των τόκων θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει επενδύσεις και κρατήσει χαμηλά τη φορολογία ώστε να μην βουλιάξει στην ύφεση –, επειδή όμως οι τράπεζες της Ευρωζώνης παρέπαιαν, το κούρεμα αναβλήθηκε μέχρι να ξεφορτώσουν τα χαρτιά τους οι “μεγάλοι” του ευρώ (γερμανικές και γαλλικές τράπεζες). Το αποτέλεσμα ήταν μεγάλες χασούρες και νέα δάνεια που βάρυναν την ήδη υπερχρεωμένη Ελλάδα, η οποία έτσι κάηκε ολοκληρωτικά και η προστασία της Γαλλίας και της Γερμανίας. Επιπλέον το ΔΝΤ είπε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή – ο κορυφαίος νομοθετικός και εκτελεστικός θεσμός της Ευρώπης – ως μέλος της τρόικας, επέδειξε μειωμένο ενδιαφέρον για τη διάσωση της Ελλάδας και αυξημένο ενδιαφέρον για τη διασφάλιση του απαραβίαστου των ευρωπαϊκών κανόνων. Τουτέστιν, η Ευρώπη μας έσωσε!..
Μετά από μια τέτοια απολογία θα περίμενε κανείς από την ελληνική κυβέρνηση να κάνει κάτι: να εκμεταλλευθεί π.χ. το ηθικό πλεονέκτημα που της πρόσφερε το ΔΝΤ προκειμένου να πετύχει τουλάχιστον το πέρασμα του κόστους ανακεφαλαιοποίησης των ελληνικών τραπεζών στον ευρωπαϊκό μηχανισμό. Υπήρχαν επιχειρήματα που ακόμη κι ο Αντώνης Σαμαράς θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει: με τόσο υψηλό χρέος κανείς δεν επενδύει στην Ελλάδα, άρα το success story του χρειάζεται επειγόντως βελτίωση στα νούμερα του χρέους. Αμ δε: ο Αντώνης Σαμαράς αρχικά προσποιήθηκε πως δεν κατάλαβε τίποτα από την έκθεση του ΔΝΤ – ψιθύρισε κάτι άσχετο για λάθη που “εμείς πρώτοι τα είδαμε και διορθώσαμε (!) – και στη συνέχεια – με το αιφνιδιαστικό λουκέτο στην ΕΡΤ – άλλαξε την ατζέντα. Και ο ΣΥΡΙΖΑ, μολονότι αρχικά σωστά πήγε το θέμα της απολογίας του ΔΝΤ στη Βουλή, στη συνέχεια μισοπαγιδευμένος-μισοθεληματικά, ακολούθησε ψυχή τε και σώματι τον πρωθυπουργό στον ελιγμό του.
Αποτέλεσμα: επί δύο ολόκληρες βδομάδες βρεθήκαμε μπροστά στο απίστευτο φαινόμενο η απολογία του ΔΝΤ να προκαλεί θυελλώδεις συζητήσεις και αντεγκλήσεις μεταξύ οικονομολόγων, σχολιαστών, πολιτικών και οικονομικών αξιωματούχων στην Ευρώπη, αλλά άκρα του τάφου σιωπή στην κατ’ εξοχήν ενδιαφερόμενη Ελλάδα – η οποία ασχολούνταν με άλλα. Η συζήτηση στη Βουλή με αφορμή την ερώτηση του Αλ. Τσίπρα για την έκθεση του ΔΝΤ μετατράπηκε σε συζήτηση για την ΕΡΤ. Λες και άπαν το πολιτικό μας σύστημα βάλθηκε να επιβεβαιώσει τα καθεστωτικά ΜΜΕ – μιλώ κυρίως για κανάλια και παραδοσιακές πολιτικές εφημερίδες από τα οποία όμως ενημερώνεται ο πολύς κόσμος – που καιρό τώρα προσπαθούν να μας πείσουν ότι είναι λογικό η χώρα και οι πολιτικές δυνάμεις της να αγνοούν τις διαφορετικές θεσμικές φύσεις ΔΝΤ και Ευρωζώνης, να κάθονται με σταυρωμένα τα χέρια να περιμένουν τις αποφάσεις των δανειστών και να περιορίζονται σε ασκήσεις εσωτερικής σύγκρουσης.
Μ’ αυτά και μ’ αυτά όμως, δεν αντιληφθήκαμε ότι το πρόγραμμα της τρόικας έχει φτάσει ξανά στο απροχώρητο επειδή οι Ευρωπαίοι εταίροι μας αθετούν ακόμη και την δέσμευσή τους να περάσουν τα κέρδη των κεντρικών τραπεζών τους από τα ελληνικά ομόλογα της ΕΚΤ στην Ελλάδα – με βάση το γνωστό επιχείρημα της γερμανικής Bundesbank ότι αυτό συνιστά χρηματοδότηση κράτους και απαγορεύεται γιατί παραβιάζει τις συνθήκες του ευρώ.
Δεν παρατηρήσαμε τις οξύτατες επιθέσεις αρκετών Ευρωπαίων αξιωματούχων – Όλι Ρεν, Ρέγκλινγκ, Ζαν Κλοντ Τρισέ – ενάντια στο ΔΝΤ που προοιωνίζουν πως η Ευρώπη θα συνεχίσει να αγνοεί τις συστάσεις του Ταμείου για την Ελλάδα. Δεν προσέξαμε τις συστηματικές κινήσεις των Γερμανών – επαναλαμβανόμενη διάψευση της δέσμευσης για νέο κούρεμα του ελληνικού χρέους από τον Σόιμπλε, διαβεβαίωση Άσμουνσεν προς το γερμανικό συνταγματικό δικαστήριο της Καρλσρούης ότι η ΕΚΤ δεν περιμένει άλλη αναδιάρθρωση χρέους στην Ευρωζώνη, συνεντεύξεις Γερμανών οικονομολόγων που υποστηρίζουν ότι δεν πρέπει να κουρευτεί ξανά το ελληνικό χρέος κλπ – οι οποίες υποδεικνύουν πως. σε αντίθεση με τις εντυπώσεις που καλλιεργούνται εδώ ότι αν κάνουμε υπομονή ως τις γερμανικές εκλογές, η Αγγέλα Μέρκελ θα δώσει επιτέλους λύση κουρεύοντας το ελληνικό διακρατικό χρέος, το Βερολίνο δρομολογεί ήδη με “δημοκρατικές διαδικασίες” τη μη-λύση. Ίσως γιατί ως ελληνική κοινωνία και πολιτικό σύστημα δεν θέλουμε να δούμε πως ο χρόνος μας τελειώνει και πως η μη αλλαγή πολιτικής από την Ευρώπη σημαίνει – όπως σωστά έγραψε ο Β. Μίνχαου – ότι η μοναδική διέξοδος για να σταματήσει η κοινωνική και οικονομική καταστροφή της Ελλάδας είναι – όταν επιτέλους καταφέρουμε να πιάσουμε πρωτογενές πλεόνασμα – η μονομερής στάση πληρών και η έξοδος από το ευρώ.